Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
De (douane)goederenloods in Essen
Locomotief NS 1778 wacht op 26 juli 1936 in Essen op de terugreis naar Roosendaal. Achter de goederenwagens staat de fraaie (douane)goederenloods uit 1903. In vroegere jaren was die voor de reizigers bijna nooit te zien, omdat het emplacement vaak vol stond met goederenwagens.
Overzicht van de ligging van de goederenloods ten opzichte van andere gebouwen in de omgeving. De oorspronkelijke grootte van het emplacement is gearceerd. Bij de uitbreiding in de jaren 1900-1910 ontstond de huidige vorm. Behalve de goederenloods was er ook een locomotievenloods. Aan de noordzijde van het stationsgebied lagen de quarantainestallen voor het tijdelijk onderbrengen van rundvee, paarden, varkens en schapen, die nog onderzocht moesten worden op besmettelijke ziekten alvorens verder te reizen.
Gezicht op de goederenloods vanuit het zuidoosten, kort na de bouw in 1903. Oorspronkelijk lag er ten oosten van de loods nog een draaischijf. Deze is goed zichtbaar in het spoor rechts op de ansichtkaart. Vermoedelijk werd er al vrij snel aan de zuidwestzijde van het emplacement een sporendriehoek aangelegd ter vervanging van deze draaischijf. Waarom dat werd gedaan, is niet bekend. Waren alle sporen op het emplacement nodig voor het goederenvervoer? Of was de draaischijf al gauw te klein voor de steeds grotere locomotieven. Of was de draaischijf misschien onbruikbaar geworden door een verzakking van de spilhouder?
Gezicht op het emplacement te Essen, 8 oktober 1972. Links in de verte staat de goederenloods en links vooraan het seinhuis aan de zuidzijde. Het is een simpel naoorlogs gebouwtje ter vervanging van het in 1944 opgeblazen seinhuis aan de zuidzijde van de overweg in de Moerkantsebaan (die in 1956 met een viaduct over het spoor zal worden geleid). Rechts staat het stationsgebouw uit 1903. Het emplacement heeft in 1972 nog de volle omvang aan sporen uit de beginjaren.
Pal vóór de goederenloods stond tot circa 1975 een vierkant gebouwtje met privaten en waterplaatsen voor het personeel. Nog juist zichtbaar links is de hoek van de al in de jaren dertig buiten dienst gestelde locomotievenloods of 'stelplaats'.
Zo'n vierkant gebouwtje, alleen iets kleiner dan in Essen, is heden ten dage nog steeds aanwezig bij de al sinds 1934 niet meer als zodanig in gebruik zijnde 'stelplaats' te Hamont (B). Dit was het grensstation langs de 'IJzeren Rijn' (Antwerpen - Neerpelt - Weert - Roermond - Monchengladbach. De foto is ontleend aan Google Earth (en bewerkt).
Gezicht op de westgevel, 21 februari 1976. De loods is alleen nog in gebruik voor opslag van allerlei materialen.
Het ontwerp voor de bouw van ‘eene loods voor overlading’ (construction d’un hangar de transbordement) of (douane)goederenloods aan de westzijde van het spoorwegemplacement in Essen wordt goedgekeurd op 11 april 1901. De aanbesteding gebeurt op 23 februari 1901 voor 288.000 Bfrs. (Handelsblad 25-02-1901). De architect is J.T.J. Wisselez, werkzaam van 1890 tot 1905 vóór en in opdracht van de 'Chemins de fer de l’Etat Belge'. Wisselez is trouwens ook de architect van het fraaie stationsgebouw te Veurne. De bouw wordt in 1903 voltooid door de aannemers Jean H. Bolsée en Emile Hargot uit Antwerpen. De loods is uitgevoerd als een langgerekt, rechthoekig gebouw van 21,46 bij 90,43 meter, opgetrokken uit een combinatie van voornamelijk rood en geel baksteenmetselwerk, blauwe hardsteen, ijzer en beton. De nokhoogte is 11,40 meter. Gezicht op de zuidgevel, 24 mei 1987.
De loods kenmerkt zich door een zorgvuldige, harmonische detaillering in een stijl met invloeden uit de Vlaamse neorenaissance. De noord- en zuidgevel zijn opgebouwd uit een tweedelig middenrisaliet met houten (tweedelige) deuren, elk 4,85 meter hoog en 3,30 meter breed, naast twee lager gelegen zijrisalieten. Boven de deuren zitten driedelige ramen met ruitvormige verdelingen, bekroond met drie natuurstenen pinakels. Gezicht op de zuidgevel, 17 mei 1987.
De oost- en westgevel tellen elk 22 traveeën. Vier traveeën zijn voor het kantoorgedeelte bedoeld. De rest is bestemd voor het laad- en losgedeelte, met elk negen ijzeren schuifdeuren en dichtgemetselde vlakken. Gezicht op de noord- en westgevel, 17 mei 1987.
De verhoogde laad- en losperrons (1,22 meter hoog, gelijk aan de laadvloer van goederenwagens) aan de oost- en westgevel van de loods herinneren aan het overladen van stukgoederen vanuit Nederlandse in Belgische wagens, of omgekeerd. De luifels zijn fraai ondersteund door metalen cirkelbogen (ringen). Gezicht op de noord- en westgevel, 17 mei 1987.
De te lossen wagens (elk 10,67 meter lang) staan aan weerszijden buiten en worden elk voor een schuifdeur geplaatst en gelost. Dat past precies qua afstand. Binnen staan wagens die geladen worden met de goederen die even tevoren de douane zijn gepasseerd. Dit werk wordt gezamenlijk uitgevoerd door spoorweg- en douanepersoneel. Gezicht op de westgevel, ter hoogte van het gedeelte met kantoren en andere personeelsruimten, 17 mei 1987.
Het flauw hellende zadeldak van de loods is opgebouwd uit geklonken ‘Engelse’ spanten met stijgende diagonalen die aan beide zijden rusten op consoles uit 'blauwe hardsteen' of arduin. In het midden van de spanten is telkens een extra spant voorzien ter ondersteuning van de lichtstrook in het midden van het zadeldak. De spantenconstructie heeft een opvallend en monumentaal karakter in het interieur van de loods. Gezicht naar het zuiden, 18 augustus 1991.
Aan de zuidzijde van de goederenloods liggen aan weerszijden kantoren en andere personeelsruimten. Zelfs ligt er in het westelijke spoor nog een rond 1960 aangelegde werkput voor herstel van (rem-)gebreken aan goederenwagens en het dagelijkse onderhoud van de in Essen geplaatste rangeerlocomotief. Deze ruimte kan met een tweedelige deur volledig van de rest van de loods worden afgesloten, zodat smokkelen onmogelijk is. Bovendien kunnen er nog altijd douanebeambten op kijken. Gezicht naar het zuiden, 18 augustus 1991.
Nogmaals een blik in de goederenloods naar het zuiden, 18 augustus 1991.
En een blik in de goederenloods naar het noorden, 18 augustus 1991.
Iets ten noorden van de goederenloods ligt de verhoogde laad- en losplaats voor rundvee, paarden, varkens en schapen. In latere jaren is het een opslagplaats van rails en dwarsliggers, die daar ook worden geladen en gelost, 17 mei 1987. Overigens zijn hier in vroeger jaren ook andere goederen (zoals zware werktuigen) geladen of gelost. Aan de oostzijde van het emplacement, ter hoogte van de Handelsstraat, lag er toen alleen een laaggelegen laad- en losplaats met daarbij een handkraan.
Iets ten noorden van de goederenloods ligt de verhoogde laad- en losplaats voor rundvee, paarden, varkens en schapen. In latere jaren is het een opslagplaats van rails en dwarsliggers, die daar ook worden geladen en gelost, 17 mei 1987.
Nog steeds is de laad- en losplaats aanwezig, echter zonder rails erbovenop en ernaast. De al sinds de jaren zestig leegstaande quarantainestallen worden een halve eeuw lang gebruikt voor tentoonstellingen en rommelmarkten. Maar Inmiddels zijn of worden de voormalige stallen omgetoverd in woningen. Het project heet 'Q-ville'.
Mede door het EEG-verdrag uit 1958 ging de bedrijvigheid in de loods achteruit. Omwille van de markt is controle door de douane niet langer meer strikt noodzakelijk. De loods wordt meer en meer een opslagplaats van seizoensgoederen, van confectie en schoenen tot bloembollen. Uiteindelijk valt de bedrijvigheid in de loods vanaf 1975 volledig stil en worden de nog resterende activiteiten in de loods overgenomen door het goederenstation Antwerpen Dokken en Stapelplaatsen. Gezicht op de noordgevel, 21 juli 1991.
Vanaf dat moment raakt de loods steeds meer in verval met als resultaat dat deze in slechte staat gaat verkeren. Aan de westgevel is de schade inmiddels groot, met name door verwaarlozing, vocht en vandalisme. Op 22 februari 1992 staan de locomotieven NS 2459, NS 2444 en NS 2413 bij de goederenloods gereed in afwachting van opzending in een goederentrein naar Frankrijk.
Uit een vergelijkend onderzoek met andere loodsen in België blijkt dat de goederenloods in Essen niet alleen qua gebruik, maar ook qua omvang, architectuur en stijl een uniek voorbeeld is van spoorwegarchitectuur uit het begin van 20e eeuw. De loods en het stationsgebouw in Essen worden bij besluit van 20 november 2003 van de Minister van Cultuur beschermd als monument, omwille van de architectuurhistorische en industrieel-archeologische waarden. Op 22 februari 1992 staan de locomotieven NS 2459, NS 2444 en NS 2413 bij de goederenloods gereed in afwachting van opzending in een goederentrein naar Frankrijk.
Vanaf dat ogenblik wordt de belangstelling voor de loods, die in feite deel uitmaakt van een internationale spoorwegverbinding en betekenis heeft voor de stationsarchitectuur in België, steeds groter. De loods komt in 2005 in handen van NMBS-Holding en wordt in 2010 eigendom van de gemeente Essen. Er worden tussen 2003 en 2011 door lokale politici en externe studiebureaus verschillende voorstellen gelanceerd en studies uitgevoerd rond de toekomst van de loods en het terrein eromheen. Ondanks verschillende pogingen wordt tot 2017 geen enkel voorstel of studie verder uitgewerkt of in uitvoering gebracht. Maar In 2017 geeft de Vlaamse regering een subsidie van € 3.387.189,25 euro (onderzoekspremie en restauratiesubsidie tesamen), de Europese Unie komt in 2018 over de brug met € 314.500, - en de provincie Antwerpen met € 125.800,- zodat de restauratie in het voorjaar van 2018 op gang kan komen.
Het dak van de voormalige goederenloods is onttakeld voor restauratie. Gezicht naar het noorden, 6 mei 2018.
Het dak van de goederenloods is onttakeld voor restauratie. Gezicht naar het noorden, 6 mei 2018.
Een beeld van bovenaf naar het zuiden op het onttakelde dak van de goederenloods, mei 2018.
Gezicht naar het noorden op de binnenzijde van de westgevel, 6 mei 2018.
Het dak van de goederenloods is onttakeld voor restauratie. Als laatsten verdwijnen de luifels aan de oostzijde, die nog altijd worden ondersteund door de metalen ringbogen uit 1903. Gezicht naar het noorden op de oostgevel, 6 mei 2018.
De drie ornamenten of pinakels op de noordgevel, 17 mei 1987.
Op 27 juni 2018 wordt het manshoge ornament of pinakel, dat in het midden op de noordgevel staat, in drie delen opgehesen voor een grondige opknapbeurt elders. De andere ornamenten op die gevel ondergaan hetzelfde lot, terwijl de zuidgevel al een maand eerder van zijn 'blokken' blauwe hardsteen is ontdaan. Overigens zijn de 'blokken' er op verschillende dagen er af gehaald, zowel aan de zuid- als aan de noordgevel. Soms zat er zelfs een dag of tien later tussen.
Eén van de 'blokken' blauwe hardsteen op het middenrisaliet aan de achterzijde wordt op 9 januari 2019 teruggeplaatst. Het is alleen nog maar het onderste deel van een ornament (aan de buitenkant). Er zullen nog twee delen per ornament volgen, uiteraard nog op verschillende dagen.
Eén van de 'blokken' blauwe hardsteen op het middenrisaliet aan de achterzijde wordt op 9 januari 2019 teruggeplaatst. Het is alleen nog maar het onderste deel van het ornament (aan de buitenkant). Er zullen nog twee delen per ornament volgen, uiteraard nog op verschillende dagen.
Nadat de kopgevels van de voormalige goederenloods de 'grote beurt' achter de rug hebben, waarbij alle ornamenten er als nieuw uitzien, kunnen ze er weer tientallen jaren tegen. Gezicht op de zuidgevel, 23 juni 2019.
De spantenconstructie van de goederenloods blijkt er slechter aan toe te zijn dan gedacht. Gezicht in westelijke richting vanaf de parkeerplaats aan de noordzijde van het stationsgebouw, 8 juli 2018.
Alle spanten (zware dragers, liggend op de zijmuren) en gordingen (minder zware dragers, liggende op de spanten) worden eerst gezandstraald. Dit gebeurt in verschillende fasen. Pas naderhand wordt besloten om de oude gordingen allemaal te vervangen, omdat ze veel te ver zijn aangetast. De spanten krijgen al meteen na het stralen een eerste verflaag (menie) om het roesten van het ijzer tegen te gaan. Voor de stabiliteit worden deze ook nog op veel plekken verstevigd met stalen platen, mei 2018.
Hoe slecht de gordingen waren, bleek wel uit het feit dat als je er een paar klappen met een hamer op gaf, je soms door de gording heen kon kijken. Vaak bevond zich ook het kruispunt tussen spant (onder) en gording (boven) in zeer slechte toestand, 2 juli 2018.
Alle spanten rustten op de zijmuren via aanzetstukken in 'blauwe hardsteen', 2 juli 2018.
Gezicht in westelijke richting vanaf het perron op de goederenloods, 8 juli 2018.
De goederenloods krijgt een volledig nieuw dak. Ook de luifels, fraai ondersteund door metalen ringbogen, boven de laadperrons worden gerestaureerd. Gezicht op de oostgevel, 23 juni 2019. Vele maanden lang is de loods geheel of gedeeltelijk gewikkeld in folie en/of dekzeilen. Dat begon bij het aanbrengen van het grenen dakbeschot aan de westzijde (kant Hemelrijk). In verband met uitzetten mochten de planken niet boven een van tevoren vastgesteld vochtgehalte uitkomen. Alles wat op één dag tot stand kwam, werd steeds met een waterondoorlatende, maar wel ademende, folie afgedekt. Later is het stuk, waar de 'lichtstraat' zal komen, afgedekt met dekzeilen (zie foto boven), zodat men in de winter 2018-2019 kon doorwerken. De lichtstraat zal pas na het 'bouwverlof' van 2019 worden geplaatst.
De zijgevels van de goederenloods krijgen een 'grote beurt'. Gezicht op de oostgevel, 23 juni 2019.
Een detail van de metalen ringbogen onder de luifel boven de laadperrons, 17 mei 1987. Ook deze ringbogen worden verwijderd en elders gezandstraald en behandeld voor een langdurig behoud in de toekomst.
Een 'schoon' detail van de herstelde metalen ringbogen onder de luifel boven de laadperrons, 25 juni 2019. Voorwaar een fraai resultaat om trots op te zijn, en dat voor een goederenloods..
Na de zijgevels van de goederenloods kwam het dak verder aan de beurt. Inmiddels was het zomerverlof voorbij. In de maanden september en oktober 2019 werd de 'lichtstraat', inclusief zonnepanelen, gelegd. De ramen zijn gevat in stalen 'ruiters', zoals die op de voorgrond staan. Gezicht op de oostgevel, 15 september 2019.
Na de zijgevels van de goederenloods kwam het dak verder aan de beurt. Inmiddels was het zomerverlof voorbij. In de maanden september en oktober 2019 werd de 'lichtstraat', inclusief zonnepanelen, gelegd. Gezicht op de oostgevel, 22 september 2019.
Met speciale dank aan Marijn Mariën te Wouw, die de restauratie van de goederenloods volgde in foto's en op film. Op 8 oktober 2019 ontstond een nieuwe foto in zuidelijke richting. Voor het eerst was er van binnenuit een zicht op de grote ramen, die in vroegere jaren aan het zicht waren onttrokken door de houten lokalen voor de douanebeambten.
Enkele maanden later wordt voor de buitenwereld een nieuwe bestemming voor de goederenloods bekend. In 'Robotland' draait alles om beweging. Het initiatief tracht kinderen en jong-volwassenen in contact te brengen met de meest innovatieve technieken in het transport over en op de weg, het water, het spoor, de lucht en ook intern. Kortom, wie een kijkje komt nemen in 'Robotland' stapt in de wereld van industrie en innovatie.
In de eerste helft van juli 2020 werd de westzijde van het terrein van alle bomen en struiken ontdaan, zodat de westelijke gevel van de voormalige goederenloods eindelijk zichtbaar werd. Inmiddels zijn er zowel aan de west- als de oostzijde (nood-)uitgangen geplaatst. De foto dateert van 18 juli 2020.
De onderstaande interieurfoto's zijn gemaakt bij een excursie op 14 juli 2020.
Een blik op een gedeelte van de 'lichtstraat', bestaande uit transparante zonnepanelen, 14 juli 2020.
Gezicht in de goederenloods in noordelijke richting. 'Robotland' is volop in opbouw, 14 juli 2020.
Gezicht in de goederenloods in noordelijke richting. 'Robotland' is volop in opbouw, 14 juli 2020.
Gezicht in de goederenloods in noordelijke richting. 'Robotland' is volop in opbouw, 14 juli 2020.
Gezicht in de goederenloods in zuidelijke richting. 'Robotland' is volop in opbouw. De vroegere kantoorlokalen voor douanebeambten zijn omgevormd tot een kantoor voor 'Robotland' en een aula voor het publiek, 14 juli 2020.
Gezicht in de goederenloods in zuidelijke richting. 'Robotland' is volop in opbouw, 14 juli 2020.
Gezicht in de goederenloods in zuidelijke richting. 'Robotland' is volop in opbouw, 14 juli 2020.
Om kinderen nog op een andere manier te kunnen vermaken zijn er naast de verhoogde laad- en losplaats aan de noordzijde een rijtuig M4 en een platte goederenwagen geplaatst. Het rijtuig werd in augustus voorzien van een nieuw uiterlijk, dat betrekking heeft op Robotland. De goederenwagen kan geladen of gelost worden met blokken hout. Dat is dus heel wat anders, dan je bezighouden in de digitale wereld, 14 juli 2020.
Een een paar plaatjes van de zuidwesthoek met de fraaie schoorsteen en pinakels (siertorentjes), 18 juli 2020.
14-09-2020          NMBS, gevel zuid- en westzijde van voormalige douanegoederenloods, Essen
14-09-2020          NMBS, gevel zuidzijde van voormalige douanegoederenloods, Essen
14-09-2020          NMBS, gevel westzijde van voormalige douanegoederenloods, Essen